Kwentong Teacher, How Do I Get Here and First Time Job Huntings Experience

May tamis talagang balik-balikan ang mga unang sandali na kumita ka ng sariling pera—yung pakiramdam na may trabaho ka na, may sweldo, at unti-unti mong binubuo ang sarili mong mundo. Minsan gusto kong ulit-ulitin sa isip yung panahon na parang hinila ako ng tadhana sa isang karerang hindi ko naman inasahan, matapos ang kung ilang ulit na pag-aapply at pagdaan sa kung anong establisyemento na kalaunan ay naging tahanan ko nang mahigit pitong taon. Hanggang ngayon, parang himala pa rin na matapos kong tapusin ang kursong Bachelor of Science in Computer Science, ay sa pagtuturo pala ako ihahagis ng buhay—kasama na ang kung anu-anong tungkuling kaakibat nito.

Hindi ko naman intensiyon na ibida ang sarili sa mga sinusulat ko rito; ang nais ko lamang ay magkuwento—mag-iwan ng bakas ng mga naging pagod, saya, takot, at tagumpay ng aking buhay—para mapagnilayan kung paano rin ako binuo ng mga taong iyon.

Buksan natin ang kabanata ng kolehiyo. Hindi iyon ang pinakamasayang yugto ko; tama lang—aral, uwi, aral, uwi. Tipikal, ika nga. Pero sa totoo lang, may hinahanap ako noon. Sobra kasing bumakat sa akin ang saya ng high school, kaya laging may puwang sa dibdib ko para sa mga siraulo kong dating kaibigan. Dagdag pa na puro babae ang kaklase ko nung college—ibang-iba sa nakasanayan kong Catholic school kung saan hindi kami nagsama ng mga babaeng estudyante sa iisang silid-aralan. Kaya pagdating sa kolehiyo, para akong napadpad sa bagong planeta—hindi makapagsalita kapag kinakausap, parang tuyong bulak na madaling madala sa hangin. Wala rin kasi akong siraulong tropang magpapakawala ng ukol-ukol kong kalokohan. Kaya ayun—isang malaking culture shock ang sumalubong sa akin.

Nag-aral ako noon sa St. Mark—dating Cavite School of St. Mark—sa tapat mismo ng SM Bacoor. At dahil lagi akong may gatla sa schedule, mall ang naging pansamantalang mundo ko. Ngunit hindi rin naman puro saya; minsan dalawa hanggang tatlong oras ang pagitan ng klase, kaya pakiramdam ko’y nalulunod ako sa pagkabagot. Uuwi ba ako sa Imus? Naku, init pa lang noon, talo na. Kaya ayun—gala, arcade, paikot-ikot na parang estrayong estudyante sa SM. Kilala pa ako ng mga regular na Street Fighter Third Strike players sa Quantum. Pagkatapos nun, tambay sa foodcourt, walang kamatayang kuwentuhan habang hinihintay ang takdang oras para bumalik sa klase.

Maayos naman sana ang takbo ng pag-aaral ko, kung hindi lang biglang na-dissolve ang kolehiyo noong third year ko. Paglipat ko sa Dasmariñas, sa National College of Science and Technology, maraming subjects ang hindi na-credit. Doon ako nakatagpo ng mga kaibigang lalaki—may sariling topak, masaya kasama, pero mga tomador. At oo, dito unang lumapat ang alak sa lalamunan ko. Ngunit kahit tumikim ako ng gin, beer, at red horse, hindi ko kailanman nagustuhan ang vibe noon. Ramdam kong hindi iyon ang mundong para sa akin. Takot ko pa sa magulang ko noon, kaya marunong akong humindi sa mga inuman. Kaya hanggang ngayon, kakaunti lang talaga ang kaibigan ko—dahil kapag ayaw ko, ayaw ko. Hindi ako tagasunod ng kulturang “pakikisama” kung ang dulot nito’y ikalulubog mo rin. I say yes kapag may kabuluhan—o kapag birthday. Pero totoo nga: ang pinakatahimik na nalasing, siya ring pinakabigla magkuwento.

Pero ibang usapan kapag Counter Strike ang imbitasyon. Kapag pagkatapos ng klase ay game na game kang mag-CS, hindi kita hihindian. Isa iyon sa mga tunay na highlight ng buhay-kolehiyo ko—tambay sa Netopia, nagpapasabog sa Counter Strike, at nagpapatalbugan sa NBA Live 2003. Kung tambay ako ng arcade sa Bacoor, tambay naman ako ng computer shop sa Dasma. Shoutout kina Benjie Rieta, James Magbitang, Chevy Encarnado, Christian Basilio—kung mabasa niyo ’to, ayan ang mga pangalan niyo! Pagbati mula kay “snapcase” at “jacktheripper” ng Counter Strike Batch 2003.

Taong 2004 ako nakapagtapos ng kolehiyo—may isang taong lumampas dahil sa mga hindi na-credit. Pero naka-graduate pa rin sa BSCS, at dito na nagsimula ang unang totoong hakbang ko sa paghahanap ng trabaho.

Ang lovelife? Naku, wag muna. Wala naman talaga akong kuwento. LOL.

NEEDTOBREATHE - Everknown

Lumipat naman tayo sa kabanata ng paghahanap ng trabaho—isang yugto na puno ng pag-asa, katangahan, at kung minsan, malas na may halong komedya. Sa totoo lang, hindi naman talaga ako nahasa sa programming pagkatapos ng kolehiyo. Puro basic lang—C++ at Visual Basic—at ang pinaka-maipagmamalaki ko lang noon ay yung nagawa kong parang winamp-lookalike gamit ang VB codes. Yun na ang “peak” ko sa programming, at dahil nababagot ako kapag puro linya lang ng code na walang visual na buhay, ibinaling ko ang atensyon ko sa HTML. At least sa paggawa ng website, nakikita mo agad ang bunga ng bawat tiklop ng code, bawat patak ng idea.

Pero alam ko rin sa sarili ko—hindi sapat ang kaalaman ko noon. Web designer ba kamo? Eh kulang pa nga ako sa HTML, lalo na sa Javascript at kung anu-ano pang programang parang banyaga pa sa akin. Kaya pansamantala, naghanap muna ako ng mababaw na trabaho—data entry, encoder. Hindi muna pangmalakasan; basta may maipundar na karanasan.

Nagpunta ako sa iba’t ibang sulok ng Maynila—QC, Las Piñas, Parañaque—kahit logistics company basta lang makatuntong sa kahit anong trabaho. Pero madalas, hanggang interview lang ako. At kapag narinig ko na ang mahiwagang linyang “Tatawagan ka na lang po namin,” alam ko na ang ibig sabihin nun: sa susunod na Linggo, bibili na naman ako ng Manila Bulletin o Philippine Star para magtungo sa classified ads. Ganito pa ang panahon noon—wala pang mga online job sites. Mano-mano. Papel-papel. Patalastas-patalastas.

At heto na, ang isa sa mga pinaka-memorable—at pinakakatangahang—apply moments ko: Mandaluyong. Diyos ko po. Hanggang ngayon hindi ko malilimutan. Freshman sa job hunting at sobrang uto-uto pa. Kasama ko noon si Chevy, pero sa QC siya pupunta, girlfriend yata ang pakay. Ako naman, sa Mandaluyong—dala ang resume, requirements, buong tapang sa dibdib.

Pagbaba ko sa MRT, hinanap ko ang Printwell. Tahimik ang paligid, halos walang tao. Ang meron lang ay dalawang guard. Tinanong ko kung tama ba ako ng pinuntahan. Oo raw. Pero may pahabol silang salita na parang sampal sa noo: “Sarado po tayo ngayon, holiday po. Labor Day.”

Napamura na lang ako sa loob-loob ko. Tinignan ko yung sign sa gate: “Today is Holiday — May 1, 2004.” Para akong binuhusan ng yelo. Nasayang oras, effort, pamasahe, pagod.

At doon pa talaga nag-level up ang malas ko: nang kukunin ko ang wallet ko para sumakay pauwi—WALA. Nawala. Nagpanic ako. Sinalpok ko lahat ng bulsa ng knapsack—coins lang ang laman. Saktong pambili ko lang ng pagpunta, pero kulang na kulang pa sa pabalik.

Tinangka ko sanang tawagan si Chevy gamit ang Motorola kong cellphone—pero heto pa—NA-LOWBAT. Hindi ko na-charge bago umalis.

Sira-sira na ang araw, nakakaleche-leche na ang lahat. Wala akong pera, walang load, walang wallet, walang kakampi. Ang naiisip ko na lang: mag-taxi pauwi. Pero Imus yun. Mahal. Grabe mahal. Umabot ng ₱800. At oo—tinodo ko talaga ang utang ko para lang makauwi. Pati pamasahe ng kapatid ko sa call center shift niya nung gabing iyon, nakuha ko pa. Nagkautang pa tuloy si nanay sa kapatid niya. At ako ang dahilan. Ako ang perwisyo. Ako ang epic fail of the day.

Pero ayun—natawa-tawa na lang ako ngayon. Pero noon, sakit sa dibdib at sampal sa wallet.

Habang sumisikat ang mga call center at BPO noon, sumugal din ako—apply nang apply, kahit lagapak nang lagapak. Aminin na natin: hindi naman talaga tayo ganoon kahasa sa Ingles noong panahon na yun. Kung puwede lang lumusot kahit papaano para doon na magpraktis, sana pwede, pero hindi ganun kadali. Minsan, natatawa na lang ako sa mga baluktot kong sagot—parang Ingles na sinapian ng kilig at kahihiyan. Kung saan ako madalas pumasa? Sa typing test lang.

Mahirap mag-apply noon sa call center—bago pa ang industriya, kaya ang kailangan nila: the best of the best. Hindi tulad ngayon na mas may pagkakataon ang mga gustong mag-improve habang nagtatrabaho. Kaya tumigil na rin ako sa ilusyon, kahit nakakaakit talaga ang sahod.

Nakakatuwa pa, nauna pang magkaroon ng trabaho ang kapatid ko sa akin. Minsan sa kanya pa ako nagpapalimos ng “sample answers” para sa interviews.

Pero ayun—isang yugto ng buhay na puno ng diskarte, pagkaligaw, at mga kuwento ng kalokohan na kahit nakakahiya, gusto mo pa ring ulit-ulitin sa isip. Dahil bahagi sila ng kung paano ka natutong tumayo. At paano ka natutong huminga nang may halong tawa.

Tuloy ang buhay, tuloy ang maraming pag-aapply, mga muntikang makuha ang trabaho pero hindi pinatawad dahil sa pagkaka-late ng ilang minuto. Sa Las Pinas naman ito sa American Data Exchange. Kuhang kuha ko na yung trabaho eh, that day was my final interview. Buntis pa si ate HR at pansin kong medyo inis siya mukhang bad day at siya pa mismo ang napatapat na mag interview sa akin. Siya yung huling nakatanggap ng resume kasi nga "late". Ayun ininterview pa rin naman pero mukhang nagkamali ako ng sagot bakit late na daw ako dumating eh hindi ko naman alam na hindi pala puwedeng maging honesto sa mga isasagot kaya nasabi kong "traffic" po kasi. Eh punyeta, Las Pinas yun eh, traffic capital ng Pilipinas, mas malala pa sa Edsa. Pero mali nga naman dapat talaga nagsinungaling na lang ako o kaya ay may diskarteng sagot na hindi naibigay sa akin ng Internet kung anong tamang pangontra sa mga HR kapag na-late ka na puwede ka nilang pagbigyan. Sayang yun parang data entry lang siya, parang BPO na rin pero walang calls. Nanghinayang po talaga ako nun, pagkakataon ko sanang umuwi ng may dalang ngiti pero dun palang alam mong hindi mo nakuha yung trabaho dahil sa inis ng buntis na HR. Kaya minsan kapag buntis ang HR ang magiinterview may phobia na ako. 

Sunod na kabanata ng job hunting ko ay dinala naman ako sa Cabuyao, Laguna—para itong sariling bersyon ng EPZA, puno ng matatangkad na gusali at kompanyang kumikislap sa pangako ng oportunidad. Karamihan ay IT companies, kaya buong tapang akong nag-apply bilang computer technician. At wag ka—maganda ang feedback ng interview ko roon. Kami ni Jensen, kahit inabutan na ng hapon sa pag-uwi, ay parehong may dalang ngiti at pag-asang kumikislap tulad ng ilaw ng pabrika sa dapithapon.

Sinabihan kaming “tatawagan,” at sa unang pagkakataon, naramdaman kong baka totoo nga. Malayo ang Cabuyao mula sa Imus, at malaki ang gastos sa pamasahe, pero sabi ko sa sarili ko: “Kung para sa akin, kakayanin.”

At dumating nga ang tawag—isang linggo matapos ang interview. Final interview na raw. Ang problema? Bumabagyo. Malakas ang ulan, ang daan ay lumulubog sa baha, at ang langit ay parang ayaw akong payagan lumabas ng bahay.

Nag-text si Jensen, nagtatanong kung may balita na ako. Sabi ko, oo—tinext ako para sa final interview. Siya, wala. At doon tumama ang lungkot at panghihinayang: ang ganda pa naman ng kumpanya—Epson pa! Pero sino ba namang lalabas sa ganong delubyo, lalo na’t hindi ko kabisado ang lugar, at higit sa lahat… wala akong sapat na pamasahe.

At tulad ng ulan na hindi tumitila, natunaw ang tsansang iyon. Hindi ko rin napuntahan.

Kaya naghanap ako ng trabahong mas malapit sa amin. Ayoko na maging “PAL”—palamunin—kaya kailangan ko talagang umusad. Doon pumasok ang alok ni Chevy: may Korean school daw sa Dasmariñas—Hannah Language Institute—na naghahanap ng computer technician.

At doon ko nakuha ang kauna-unahan kong trabaho.

Hindi siya “school” na kagaya ng inaakala ng marami; bahay lang na ginawang center, may ilang classrooms para sa mga Koreanong ipinapadala sa Pilipinas para mag-aral ng English. Isa hanggang tatlong teacher lang ang nandoon. At ako naman ang tagapag-ayos ng mga computer—tagakabit ng software, tagapanatili ng internet, at tagapagligtas ng WiFi ng aming boss na si Mr. Kim Young Bok.

Dito ko unang natikman ang tunay na Korean food—lahat spicy, lahat may chili, lahat parang pagsubok sa endurance ng dila ko.

Hindi man ako umabot ng isang taon—siguro pitong buwan o walo lamang—mahalaga pa rin sa akin ang panahong iyon. Nang humina ang pagdating ng mga estudyanteng Koreano, sinabi nilang “on-call” na lang ako kapag may kailangan. Naayos ko na raw lahat ng computer, at stable naman ang internet ng kanilang mga kabataang estudyante.

At doon ko unang naramdaman ang saya ng magkaroon ng sariling trabaho—kahit maliit, kahit simple, kahit panandalian. Pagsisimula pa lang. Isa itong paunang hakbang patungo sa mas mahahaba pang kuwento.

Isang Sabado, habang nakahilata ako, parang tinutulugan ng mundo, bigla akong ginising ng isang mensahe. Si Joel—isang kaibigang maaasahan—nag-text. Tinanong niya kung may trabaho na raw ba ako. Siya kasi, kakaresign lang; hindi rin nagtagal sa pinasukan dahil, ayon sa kanya, “napatrouble.” Napikon daw sa katrabaho at nauwi sa sapakan. Ayun—exit stage left. lol. 

Sabi ko, “Wala pa. Puro malas. May mga pagkakataong parang abot-kamay mo na, pero biglang mawawala na parang bula.”

Doon niya ako inaya:

“Apply tayo sa isang eskuwelahan, malapit lang sa atin.”

Pero ang posisyon?

College instructor.

Napa-upo ako. “Ha? Sigurado ka ba diyan, parekoy? Eh ako nga, hindi marunong magkuwento pag may kaharap, yun pa bang may sandamakmak na matang nakatitig habang nagdi-discuss ako?” ang sagot ko sa text na pabalik sa kanya.

Tinawagan na niya ako at kinumbinsi.

Pero mapilit si Joel. Sabi niya may alam naman daw kami—computer basics, troubleshooting, programming, lahat ng simpleng kababalaghan na natutunan namin sa kolehiyo. At totoo naman, sariwa pa sa akin ang ilang aralin, parang naka-imbak pa sa dusty corners ng utak ko, naghihintay lang ng pagkakataong magamit.

Napaisip ako. Gusto ko na rin talagang magkatrabaho. Kaya pumayag ako.

Sabay kaming nag-apply.

Ang pangalan ng paaralan: Imus Business and Technological College.

Dating PRU-Life building, katapat lang ng Yellow Cab Pizza. Pagpasok namin, may maikling interview—walang arte, walang drama. Pagkatapos noon, dinala kami sa computer room. Doon ko nakita ang dyowa ng kapalaran ko: sangkatutak na system units na mukhang sabik nang ma-troubleshoot.

Maayos ang ambience—legit na legit: may admin office, may faculty room, may president’s office, classrooms, computer lab, HRM lab, at iba pang pasilidad na nagpapatunay na hindi ito basta-bastang eskuwelahan.

At sa sandaling iyon, habang nakatayo ako roon, napagtanto ko: Ito na yata ang pintong matagal nang kumakatok sa buhay ko.

At heto ako, handang buksan ito.

Hindi naging madali para sa akin ang yakapin ang bagong landas na ito—mula sa simpleng pag-aayos ng mga sirang system unit ng mga Koreano, ngayon ay ako na mismo ang haharap sa klase, magbabahagi ng kaalamang ibinuhos ko noong ako’y isang estudyanteng Computer Science.

Dito isinilang si “Sir Jack.”

Sa totoo lang, hindi ko kailanman inakalang tatawagin ako ng gano’n. Isang titulong—kapag minsan mo nang nakuha—parang baon mo na habang-buhay. Dumidikit kasi sa’yo hangga’t naroon ang mga naging kasama mo sa paaralan: co-teachers, estudyante, staff. Kahit matagal ka nang hindi nagtuturo, may kung anong saya tuwing may biglang babati ng “sir” at maaalala mong minsan, sa isang parte ng mundo, naging guro ka.

Ang unang beses kong pagtayo sa harap ng klase ay hindi ko malilimutan—kahit gaano ko pa subukang kalimutan. Mula sa huling reporting ko noong kolehiyo, bigla akong itinapon sa harap ng maraming mata: nanginginig, nauutal, at nag-i-Ingles na parang may pilipit sa dila.

Sino ba namang hindi kabahan kapag lahat ay nakatingin, habang may ilan pang nakangisi sa likod—yung tipong hindi mo alam kung natatawa sila sa sinasabi mo o sa itsura mo, lalo na’t halos kaedad mo lang din sila?

Alam kong kaya kong magturo—nasa akin naman ang kaalaman. Pero ang tanong: paano ko ito ihahatid nang malinaw, buhay, at hindi nakakaantok?

Doon ko unang natutunan ang halaga ng icebreakers, jokes, kwento, at kahit ano pa’ng kayang bumuhay sa klase.

Pero gaya ng lahat ng simula, punô ng trial and error. May mga pagkakataon pa ngang may magtatanong at hindi ko masagot—paano ba naman ako’y napasubo mag-substitute sa Biology! Hindi ko pa nga nababasa ang lesson. Umabot sa puntong tumatakas ako papuntang CR, hindi para umihi kundi para mag-isip ng sagot habang nanginginig sa kaba. Ayokong mapahiya. Ayokong makitang wala akong alam.

Lumipas ang mga taon, unti-unting naging tahanan sa akin ang loob ng classroom. Natuto akong mag-discuss nang may direksiyon. Nasanay gumawa ng lesson plan, grading sheets, activities. Hanggang sa isang araw, hindi ko namalayang naging ganap na pala akong guro.

Nag-umpisa ako noong 2006. Natapos noong 2013.

Mahaba. Nakakapagod. Pero punô ng kwento.

Bukod sa pagtuturo, ako rin ang computer manager ng laboratory—ako ang nag-aayos ng mga sirang units pagkatapos ng klase. At kung hindi pa sapat, nakapagturo rin ako saglit sa high school—masaya, maingay, magulo, pero napaka-rewarding.

Dito ko natutunan makisalamuha sa iba’t ibang uri ng tao. Dito ko naramdaman ang tunay na pagod na may kasamang tuwa.

Dito ko nakita kung paano lumilipad ang mga estudyanteng minsan ay nahirapan, minsan ay nagpuyat, at minsan ay kinulit ko para makapasa.

Pitong taon ako sa mundo ng pagtuturo—pitong taong may pagod, tawa, luha, at tagumpay.

At sa tuwing may magche-check ng attendance sa buhay ko, lagi kong masasagot nang may ngiti:

“Minsan, naging guro rin ako.

At napakasarap pala sa pakiramdam.”

Hindi doon nagtapos ang yugto ng aking pagod at pagkayod. Sa pagbitaw ko sa chalkboard at sa ingay ng classroom, isang panibagong mundo naman ang bumungad—ang mundo ng mga BPO. Iba ang takbo, iba ang hangin, iba ang ritmo.

Masyadong mabigat ang buhay-guro noon—pagod ang katawan, kulang ang sweldo, at madalas, inuuwi mo pa ang trabaho sa isip. Kaya nagpasya akong magpaalam sa institusyong minahal ko rin naman. Hindi dahil ayaw ko na, kundi dahil kailangan kong magsimula ng panibagong landas, isang bagong kabanata ng pagkatuto.

Para sa akin, ang bawat bagong trabaho ay hindi lamang trabaho. Isa itong bagong karunungan—mga leksyong hindi ko pa alam, mga karanasang hindi ko pa nararanasan.

Kung sa iba ay simpleng trabaho lang, para sa akin ay bago itong mundo na maaari kong tuklasin, sulatin, at pagyamanin.

Hindi ko man nagamit ang buong teknikalidad ng pagiging Computer Science graduate, nagkaroon naman ako ng pagkakataong ibahagi ang alam ko—at iyon ang hindi matutumbasan. Sa dami ng estudyanteng nakapagtapos, nakakita ng trabaho, at nagtagumpay sa kani-kanilang buhay, alam kong kahit maliit, naging bahagi ako ng pag-ahon nila.

At minsan, sapat na iyon upang maramdaman mong hindi ka lang basta nagtrabaho—nakatulong ka. Naging bahagi ka ng kanilang tagumpay.

Underrated Paotsin

I miss my Paotsin days!

Sa dami ng fast food chains sa Pilipinas, may isang brand na tahimik lang sa gilid—walang bonggang commercials, walang viral jingles, walang artista—pero palaging nariyan kapag kailangan mo ng masarap at budget-friendly na pagkain. At iyon ay ang Paotsin.

Bilang isang guro na nagtuturo ng kalokohan (joke) sa kolehiyo, malaking tulong si Paotsin sa pang-araw-araw kong gastos. Kapag tipid mode, kapag sweldo ay medyo malayo pa, o kapag tamad ka nang humanap ng ibang kainan—Paotsin ang sandigan. Nakatulong talaga ito sa savings ko, lalo na’t bawat pisong matitipid ay mahalaga sa buhay-eskwela at buhay-guro. Nakakatawa nga minsan—nagiging “reward meal” ko pa ang Paotsin kahit technically, isa ito sa pinakamurang options sa food court. Kapag break time noon sa pagtuturo at kapag wala akong bagong bugong ay nagkakayayaan kami ng mga kasamang guro at student assistants na mag lunch noon sa Robinson's para kumain ng paborito naming dumpling with rice sa Paotsin. Ang personal na paborito ko ay yung malutong na "Sharks fin" at ang kanin na kulay green na tinatawag nilang "Hainanese Rice". Ito yung pinakamurang option sabay may soy sauce na kakaiba ang timpla at sweet sauce na may chili garlic, damn the best talaga ang combination ng menu na yan, yung sarsa at ang inuming buko juice or black gulaman. At kahit siguro may sweldo na ay dito ko pa rin pipiliing kumain at titikman ang kanilang pinakamasarap na Thai Laksa noodles. Hindi naman kalayuan ang Robinson's sa eskuwelahan kaya kinakaya ang isang oras na lunch papunta at pabalik dahil nakasakay naman ako sa motor ng aking officemate. 

Bakit nga nasabi kong underrated si Paotsin base sa binigay kong pamagat ng blog post?

Kung iisipin, halos ka-level nito ang lasa at konsepto ng Chowking—Asian-style meals, dumplings, at rice bowls. Pero bakit hindi kasing sikat?

Simple lang:

• Walang massive marketing. Hindi sila maingay.

• Kadalasan nasa food court lang, hindi stand-alone stores.

• Wala ring “mamahalin vibe” kaya minsan hindi napapansin.

Pero kung alam mo, alam mo. At kung natikman mo, malamang naging suki ka rin tulad ko.

Ang Menu: Murang Pagkabusog, Malaking Kasiyahan

Isa sa pinaka-astig sa Paotsin ay hindi needed ang 200 pesos para mabusog. Narito ang ilan sa mga bida sa menu:

1. Shark’s Fin Dumplings

Okay, hindi talaga shark’s fin ’yan—but the flavor? Nasa tuktok. Ito ang signature ng Paotsin. Malasa, juicy, at swak sa kahit anong dip.

2. Pork Dumplings

Soft, savory, at perfect sa mga gustong light pero satisfying.

3. Shrimp Wanton

Classic, simple, pero panalo. Swak sa mga health-conscious kuno pero gutom pa rin.

4. Fried Dumplings

Para sa mahilig sa crunchy. Lalo na kapag sinawsaw mo sa kanilang chili sauce—ibang level.

Pet Shop Boys - The Dumpling Song

5. Hainanese Rice, Lemak Rice, and Seafood Rice

Ito ang sikreto kung bakit ang Paotsin meal ay hindi nakakasawa kahit araw-araw. Malasa, aromatic, at may kakaibang linamnam na hindi mo makukuha sa plain rice. Honestly, dito pa lang sulit na. Ang lemak rice ay puting kanin na iniluto sa coconut milk and topped with crispy fried garlic and dilis

6. Laksa at Thai Peanut Noodles

Kung gusto mo ng slurp-sarap at may konting anghang, ito ang best choice. Nagbibigay sila ng Asian street food vibes na affordable.

7. Tzipao

Isang pritong, malasadong dumpling na may iba’t ibang malinamnam na palaman tulad ng Char Siu Pork, Sesame Noodle, Sichuan Pepper Beef, o Yellow Curry Chicken. Isa itong malambot na tinapay na may palaman sa loob at iba-iba ang lasa, pero hindi ito kanin mismo.

8. Potstickers

Ang “potstickers” ay ang kanilang pan-fried dumplings. Isa itong partikular na uri ng dumpling sa kanilang menu na kilala sa malutong at ginintuang ilalim at malambot, makatas na palaman.

Kung may isang tunay na specialty ang Paotsin, iyon ay ang sikat nilang dumplings + flavored rice combo—isang pagkaing hindi lang swak sa budget kundi punô rin ng lasa. Sa totoo lang, sa presyong abot-kaya, hindi mo aakalain na ganito kasarap ang kanilang offerings. Kaya lang, nananatiling underrated ang Paotsin dahil tahimik itong gumagana: walang hype, walang ingay, walang pa-fancy branding. Pero pag dating sa sulit, malasa, at pang-araw-araw na pagkain—lalo na para sa mga estudyante at guro tulad ko—Paotsin ang isa sa mga tunay na MVP ng mga food court sa Pilipinas. Sa huli, hindi naman palagi ang pinaka-sikat ang pinaka-masarap; madalas, ang tunay na bida ay nasa simpleng sulok lang—at para sa akin, isa roon ang Paotsin. I really miss those days and it becomes a nostalgia.

Kaya Paotsin, baka naman? 

Pinoy Kanto Style Basketball

Kanto-style basketball craze

Nagsisimula ang isang tipikal na Pinoy kanto-style basketball game sa sandaling unti-unting naglalabasan ang mga tambay. Bilang isang “professional” player ng kanto brawlsketball, susubukan kong ilarawan kung paano nga ba nagbubukas ang laro ng mga tambay noong early 2000s—at kung ano talaga ang itsura ng isang tunay na Pinoy basketball court.

Noong early 2000s, hindi pa uso ang mga “covered court” sa kung saan-saang barangay. Karamihan sa atin ay literal na binababad ang balat sa tindi ng araw, kaya nga tinatawag ngang Solar Sports ang mga laro noon—sapagkat ang sikat ng araw ang tunay na MVP. Isa ako sa mga biktima. Yung corner shot na sobrang silaw, na kahit perfect form mo, malaki pa rin ang chance na sablay dahil dinaig ka ng araw.

Syempre, hindi kailanman mawawala sa isang Pinoy court ang sari-sari store. Bakit nga ba? Kasi perpektong negosyo ito. Hindi nauubos ang suki—may bibili ng yosi, ice tubig, softdrinks (lalo na kung pustahan), energy drinks, tsitsirya, kornik, at kung ano-ano pang panggatong sa paglalaro. Kung medyo may kaya ang puhunan, may BBQ at kwek-kwek pa. At siguradong patok yan, lalo na kapag gutom na ang mga naglalaro pagkatapos ng isang intense na game. Kaya naman halos lahat ng basketball court sa Pilipinas, may tindahan sa gilid—parte na siya ng kultura.

Isa pang hindi mawawala ay ang mini-entablado. Ito ang stage na ginagamit para sa opening ceremony tuwing may summer league, kung saan tumatambay ang mga guest politician para batiin ang players at magpasikat sa mga botante wag lang uulitin ang speech para sa mga manlalaro katulad ng pamosong linya na "bola muna bago droga" ni Jolo Revilla. Dito rin ginaganap ang awarding sa closing ceremony. Pero kapag walang liga, ang entablado ay nagiging opisyal na tambayan—para sa mga naghihintay ng next game, nagkukuwentuhan, nagyayabangan ng sapatos kahit medyo bopols maglaro, pati mga batang takbuhan nang takbuhan sa paligid.

At siyempre, trademark na sa Pinoy hardcourt ang mga lalaking naka-hubad baro. Dahil mainit? Minsan. Dahil may abs? Kahit wala. Minsan naman ay thirst trap, kahit galing lang sa ukay-ukay ang brief. Kasama rin sa eksena ang klasikong lasing na biglang papagitna sa court at pipigil sa laro. May mga maiinitin din ang ulo na pakialamero—yung tatayo sa gitna ng court para lang mang-inis at manggulo.

Hindi rin mawawala ang mga batang makukulit na nagsho-shooting sa kabilang ring habang ongoing ang full court game sa kabila. Minsan lumilipad ang bola nila sa gitna mismo ng open court, kaya napapagalitan, at may kuya na magbabanta ng “itatapon ko ‘yang bola na ‘yan, isa pa.” May mga batang nadidisgrasya dahil bigla na lang tatawid habang tumatakbo ang mga players. Kaya ayun, iyakan, takbuhan pa-uwi. Ganito ang araw-araw na eksena sa isang barangay court.

At kapag umabot sa init ang laban—lalo na kung dayo vs. homecourt, tapos malaki ang pustahan—diyan na nagiging tunay na brawlsketball ang laro. Makakakita ka ng body wrestling, hardcore defense, at minsan, umaabot talaga sa pisikalan. Ang pustahan? Umaabot pa ng ₱1,000 noon. May napanood pa akong nauwi sa bugbugan at habulan ng kutsilyo at itak. Yung isa pang naka-itak, ang linaw pa ng sabi: “Wag kayong maglaro kung ayaw niyong masaktan,” sabay suksok nito sa kaluban. Pero kadalasan, hindi naman nauuwi sa tunay na saksakan—panakot lang. Pero suntukan? 100% sure, meron ‘yan.

Sa kanya-kanyang bahay, nag-aabang na ang mga manlalaro. Kahit anong ginagawa—kumakain, naghuhugas ng pinggan, o nagpapahinga—kapag may narinig silang tunog ng dribol, automatic: sisilip sa bintana para tingnan kung may bola na at kung may nagsisimula nang magbuo ng laro.

Para naman sa mga hindi sabik sumalang sa unang set, magbobody check muna sila kung kaya ba ng balat nila ang tindi ng araw. Kapag hindi pa kaya, magpapalipas muna hanggang humina ang sikat bago sila lumabas.

Noong early 2000s, karaniwan nang nagsisimula tuwing hapon ang basketball game bandang alas-kuwatro. Mainit-init pa, pero kung gusto mo talagang makalaro bago dumami ang players, pipiliin mong sumalang sa unang game—kapalit nga lang nito ang pagiging “Negrito” mo sa pag-uwi. Pero ayos na yun kaysa maubusan ka ng pwesto sa next set.

At syempre, hindi mawawala ang mga alpha players—sila yung tipong kung kelan nila gustong maglaro, yun ang susundin ng lahat. Sila rin yung mga ayaw tumabi kahit tapos na ang isang game. Kahit mandatory na sana ang “next five,” pipilitin nilang sila pa rin ang susunod. Alam na alam yan ng mga considerate players na wala ring magawa kundi maghintay.

Pagdating sa iskoran:

• Race to 24

• Change court pag may nakakauna sa 12

• “Warning” kapag umabot sa 22

• “Last” kapag 23

• “Set game” kapag 24

• At kung gusto pa: “Rebanse!”

Kapag nag-tie: “All last” — pwedeng “race to 3” o “race to 5.”

Kurtis Blow - Basketball

Ang problema lang, memory-based scoring ang mga kanto court. Walang scoreboard kaya madalas nagkakadugasan: may miron na biglang magbabawas ng score ng kalaban, meron ding magdadagdag. Dito kadalasang umiinit ang ulo ng magkabilang team.

Pagdating naman sa injury, staple yan sa kanto basketball:

• Ankle sprain – Yung tatalon ka para kumuha ng rebound, tatapak ka sa paa ng kakampi o kalaban, at pag-landing mo… ayun, tiklop. Tapos sira pa tsinelas mo. Pag-uwi, kukuha ka ng bote ng Coke para igulong sa namamagang bukong-bukong. Hilom nito ay ilang araw hanggang linggo.

• Korbo – Madalas mangyari kapag mali ang pagtanggap ng malakas na pasa. Kapag daliri ang sumalo, may chance itong ma-“korbo” o mabali. Masakit, maga, at magpapahinga ka ng 3–4 weeks. Kaya nga raw, pag naka-sprain ka na, medyo ilag ka nang tumalon sa susunod.

Tapos na ang maliligayang araw ng mga players kapag biglang kumulimlim at parang nagbabadya na ang ulan—alam mong babasain ang court at kanselado na agad ang laro. Kaya naman sa gabi, dasal ng lahat na sana huwag umulan kinabukasan para makapaglaro na naman ng paboritong basketball. Isa ako sa mga taimtim na nanalangin noon. Iba kasi ang saya ng morning game—yung sariwa pa ang hangin at hindi pa umaapoy ang araw.

Noong panahon namin, ang covered court ay pang-mayaman lang. Kung wala kang bubong, tanggap mo na ang init, putik, at ulan. Pero nang maisipan ng mga politiko na “ilayo raw tayo sa droga”—dahil nga bola muna bago droga—unti-unti nilang pinalagyan ng bubong ang mga basketball court sa barangay. Hindi lang yun, nagdagdag pa sila ng electronic scoreboard at 24-second shot clock.

Sa totoo lang, ang laki ng ipinagbago. Ang daming natuwang players. Hindi mo na kailangan mangamba kung uulan ba o hindi—sa covered court, tuloy ang laro, araw man o gabi.

Sa huli, ang kanto basketball ay parang love life—masaya, magulo, puno ng dayaan, at lagi kang may posibilidad na mapilay. Pero balik ka pa rin nang balik. Bakit? Kasi sa court na ’yan, kumpleto ang sangkap ng buhay: may kalaban, may kakampi, may miron, minsan may lasing, madalas may nag-aaway, pero siguradong lagi kang may kwento pag-uwi. Kaya kahit ilang sprain pa ’yan—lalaro at lalaro pa rin tayo. Kanto basketball kasi ’yan, pre. Hindi ’yan basta laro—tradisyon ’yan mapa whole court o half court. 

Bakit Hindi Mo Gugustuhing Magkaroon ng Super Strength Powers?

Bakit mo nga ba pag-iisipang hindi hilingin ang pagkakaroon ng mala-superhero na lakas? Isipin mong isa kang explorer na nakarating sa isang kuweba sa gitna ng malawak na disyerto—pagod na pagod, pero sabik nang makuha ang mahiwagang lamparang matagal mo nang hinahanap. Isang hiling lang ang maaari mong hilingin, at ang unang pumasok sa isip mo ay maging isang makapangyarihang nilalang, kasing lakas ng mga tauhan sa comics at palabas. Pero bigla kang nagdalawang-isip… tama ba talaga na ito ang iyong hiling? Tara, pag-usapan natin ang mga dahilan.

Ano nga ba ang mga dahilan kung bakit hindi dapat maghangad ng mala-superhero na lakas? Ano ang mga negatibong maaaring idulot nito sa buhay mo? Pero bago natin pag-usapan ang mga panganib, unahin muna natin: saan ba talaga nanggagaling ang lakas ng tao?

Kailangan mo ba talagang araw-araw magpunta sa gym at magbuhat ng mabibigat na weights? Kailangan ba ng malalaking muscles para maging malakas ang suntok at sipa mo? O baka naman ang sikreto ay makagat ka ng radioactive na insekto o makasalubong ng isang magic wizard?

Sa totoo lang, hindi naman lahat ng lakas ay nakikita sa laki ng muscles.

Hindi naman lahat ng muscles ay pare-pareho, dahil binubuo sila ng dalawang uri ng muscle fibers. Meron tayong type I o slow-twitch fibers, na ginagamit para sa endurance, at type II o fast-twitch fibers, na responsable naman para sa physical strength.

Kapag mas marami kang muscle fibers, mas mataas ang potensyal mong maging malakas. Kaya nga may mga tao na kahit payat tingnan, ubod ng lakas—dahil napakarami nilang muscle fibers.

Pero paano nga ba nagkakaroon ang isang tao ng mas maraming muscle fibers?

Paano mo nga ba made-develop ang natural na lakas ng iyong mga muscles? Siyempre, may mga taong ipinanganak na mas malakas kaysa sa iba—dahil ito’y bahagi ng kanilang genetics. Nasa lahi o pamilya ang posibilidad ng natural na lakas. Kaya may ilan na kahit hindi nag-eehersisyo, tila malalakas pa ring bumuhat, sumuntok, tumalon, o tumakbo nang mabilis.

Pero paano naman iyong wala sa lahi ang pagiging malakas? Sa totoo lang, kahit hindi namana ang lakas, maaari mo pa rin itong ma-develop sa pamamagitan ng exercise at tamang diet kailangan lang magkaroon ng disiplina at dedikasyon sa pagkakaroon ng strength training para sa mga type two muscle fibers at endurance training para sa type 1 muscle fibers,  maging member ka sa isang gym at mag-eensayo ka ng kahit tatlong beses sa isang linggo tapos magsimula ka sa calisthenics, powerlifting, at bodybuilding pagkaraan ng ilang buwan ay magbabago na ang katawan mo. Pero paano kung meron kang mahiwagang lampara para mahiling mo ang pagiging malakas hihilingin mo ba na magkaroon ng superhero na lakas.  Malamang ang sasabihin ng marami ay isang malakas na oo kasi nga sino ba naman ang ayaw maging katulad ng mga superhero na nakabuhat ng mga tangke at nakasuntok sa mga kongkretong pader? Sino ba ang ayaw magkaroon ng kakayahang humarang sa napakabilis na tren o kaya magbuhat ng isang napakalaking estatwa? Sa larangan ng Physics ang lakas natin ay dahil sa force o pwersa na nanggagaling sa mga muscle fibers na meron tayo. Ang force ay sinusukat gamit ang newtons at ang average na suntok ay may pwersa na 2,500 newtons. Pwede itong magawa sa isang punching bag at pwede rin ito magawa ng isang boksingero habang nakikipag sparring. Pero kung ang gusto mo ay makabutas ng isang konkretong pader ay kailangan mong magkaroon ng superpowers para makagawa ng 250,000 newtons na pwersa, ibig sabihin ay dapat i-multiply mo ng 100 times ang lakas ng isang average na tao at yun ang lakas ng isang super hero at dahil muscle fibers natin ang ginagamit pa rin kung meron tayong sobra-sobrang lakas ay kailangan nating kumain ng napakarami. 

Para magkaroon ng enerhiya, sinusukat natin ito sa caloric intake—ang “calorie” ay ang energy na nakukuha natin mula sa pagkain, na ginagamit ng katawan at ng mga muscles. Ang isang ordinaryong tao ay nangangailangan ng humigit-kumulang 1,600 hanggang 3,000 calories bawat araw.

Pero para sa isang tao na sobrang lakas, kailangang 100 times nito—nasa 160,000 hanggang 300,000 calories bawat araw.

Kung ang isang burger ay may 300 calories, kailangan mong kumain ng 1,000 burgers. At kung ang isang burger ay ₱50, aabot sa ₱50,000 kada araw ang gastos mo sa pagkain.

Rocksteddy - Superhero

Kaya ba ng bulsa mo yung gastos? Kaya ba ng tiyan mo ang 1,000 burgers kada araw? Paano naman yung katawan mo sa pagkain pa lang ng ganun kadami ay baka di ka na matunawan at kung kaya naman ng tiyan mo baka naman yung mga buto mo joints at ligaments ang di kayanin. Sa lakas ng mga muscle fibers mo yung impact at momentum na mararanasan ng katawan mo ay baka siyang magiging sanhi ng pagkawasak ng ibang parte ng katawan mo. Ang epektong ganito ay lalo lang pinagtibay ng pangatlong Newton's Law of Motion. Sinasabi dito na lahat ng action ay may opposite reaction kung may lakas ka na 100 times ng lakas ng ordinaryong tao at ang action mo ay gamitin ang buong pwersang ito ang reaction naman ay ang buong pwersa na pabalik. Halimbawa na lang na sinuntok mo ang isang tangke at napatalsik ito sa ere dahil sa sobrang lakas mo meron ka ring mararamdaman na ganon din kalakas na pwersa at kung di kayanin ng katawan mo ay tatalsik ka rin o kaya mawawasak na lang. Sa totoo lang kung may lakas ka ng isang superhero ay dapat may iba ka pang superpowers. Dapat super flexible din ang katawan mo at super durable pati super metabolic ay meron ka para magamit mo sa ubod ng daming pagkain. Sa madaling salita ay dapat meron kang super body para makayanan ng super na lakas mo. Sabihin na natin na mapalad ka talaga at lahat na lang sayo ay super ano ngayon ang magiging buhay mo? Mahihirapan ka ba sa paggamit ng mga bagay-bagay sa mundo ng mga ordinaryo. Halimbawa na lang, kakauwi mo lang galing sa eskwela at gutom na gutom ka, naghanap ka ng makakain ng masarap na bulalong luto ng nanay mo.  Pagdating sa bahay ay agad-agad mong pinihit ang doorknob kaso sa sobrang lakas mo ay nasira ito. Malalagot ka sa magulang mo pero talagang gutom ka na, kaya tinulak mo na lang ang pinto at tumilapon ito sabi mo na lang sa sarili mo "bahala na mamaya aayusin ko na lang yan." Pagkatapos nakita mo ung pagkaing nakahain na sa mesa. Kumuha ka ng plato saka kutsara, pati na rin baso pero pagkahawak mo pa lang sa mga bagay na iyon ay nabasag at nayupi lahat. Hindi mo na ito pinansin at hihigop ka na lang ng masarap na sabaw pero mainit pa ung ulam kaya hinipan mo. Isang buga mo pa lang ay talsik lahat ng pagkain pati sabaw ay nag-evacuate sa lakas ng ihip mo. Nag-aalala ka na dahil sa dami ng kalat at nasirang gamit na aayusin mo kasi gutom ka talaga. Buti na lang nakita mo ang isang buto ng bulalo na may konting laman wala ka ng magawa kundi kainin ito na parang chicharon. Napansin mo na yung mga particles ng ulam na ay nasisinghot mo bigla na lang di mo mapigilang mahatsing ng malakas napapikit ka sa atching mo at pagbukas ng iyong mga mata ay sira na ang bahay ninyo at pati na rin ang mga bahay hanggang kanto.

Hay talagang papalayasin na ako dito, ang nasabi mo na lang sa iyong sarili kung problemado ka na sa paggamit ng mga bagay-bagay ay paano na kung kailangan mong makisalamuha sa mga ordinaryong tao? Kunwari na lang pag-uwi mo isang araw ay nakita mo ang mga taong mahalaga sayo. Nagmano ka sa mga magulang mo at ' mo namalayan na nayupi mo ang mga kamay nila. Sa dining room ay naroon ang ate mo at tinapik mo naman siya sa balikat at para siyang napukpok ng malaking martilyo. Si bunso napadaan at nakipag five sayo kaya siya ay tumilapon papunta sa labas ng bahay. Nakaupo ka sa sala at dumating ang best friend mo at nakipag fish bump kaya tumalsik siya na para bang hinampas ng malakas. Sa huli ay dumating naman ang kasintahan mo niyakap mo siya at sa isang iglap ay napilipit ang katawan niya nakapikit ka pa na nagbigay ng halik sa labi at pagdilat mo ay wala ng ulo ang minamahal mo napasigaw ka na lang ng hindi mo namamalayan at dahil sa sigaw mo ay nagkaroon ng lindol na ikinamatay pa ng ibang tao. 

Kapag sinabayan pa natin ito ng konsepto ng pressure, mas maiintindihan mo kung bakit delikado ang mala-superhero na lakas. Kapag gumamit ka ng kamao, kamay, o paa—mga bahagi ng katawan na may maliit na surface area—nakakalikha ito ng napakalaking pressure, minsan umaabot pa sa megapascal.

Ibig sabihin, kung may bumabagsak na eroplano at sinubukan mo itong itulak, sapat ang pressure ng kamay mo para buksan o sirain ang bahagi ng eroplano. Oo, maaari mong mailigtas ang ilang pasaherong nakatalon bago sumabog ang eroplano… pero kapag sinalo mo naman sila, may posibilidad na mabali ang katawan nila dahil sa sobrang pressure. At isipin mo na lang—kung manununtok ka o maninipa ka ang super pressure na nadudulot mo ay magiging mapinsala. Ang suntok mo o sipa ay makakabukas ng katawan. Wala ka ng kalaban na madadala sa mga kapulisan lahat sila ay patay agad at ikaw ngayon ang magiging wanted. Pero syempre ang sasabihin mo ay makokontrol ko naman ang aking lakas, ang totoo napakahirap gawin ito ng habang buhay mas mataas ang tyansa na hindi mo ito magagawa at imbes na maging idolo ka ng mga tao ikaw ang magiging public enemy number one. Dahil dito pwedeng maging anxious ka at takot.

Ayaw mong makasama ang ibang tao, ayaw mong makasakit ng tao, at maaaring mas gusto mo pang mapag-isa. Superhero ka nga pero mamumuhay ka na parang isang ermitanyo. Ngayon meron kang hawak na mahiwagang lampara at pwede mong hilingin na magkaroon ng lakas ng isang superhero ay dapat na magdalawang isip ka. Huwag mo gawin, siguro ang hilingin mo na lang ay magkaroon ka ng dedikasyon, pasensya, at disiplina para mag-ensayo sa gym at mag body building.

Viral Sierra Madre AI Video: Bakit Nga Ba Super Cringe?

Itong pagdaan ni Super Typhoon Uwan sa Pilipinas ay may lumabas na video tungkol sa Sierra Madre mountain ranges na subok na pananggalang sa mga dumadaang bagyo sa ating bansa. Pinahihina nito ang mga bagyong dumadaan sa kabundukan ng Sierra Madre sa pagtama nito sa lupa upang humina ang pananalasa nito sa Luzon. Pero nakaraang araw lamang ay may nag viral na video tungkol sa nag imaheng tao na si Sierra Madre, isa itong AI video na gawa ng ating mga kababayan, nag viral ito hindi dahil maraming natuwa, kundi dahil maraming natawa dahil sa sobrang cringe ng video lalo na dahil sa mga cheesy na linyahang: 

“Iingatan ko kayo hanggang dulo! Basta ingatan niyo rin ako!” 😆

Muntik ko na talaga mabuga yung tubig na aking iniinom nang mapanood ko yung animated AI video na yun sa sobrang awkward moment na yun hahahaha! Akala naman ng creator ng video na yun maiiyak kami, lol. Pero ang tanong bakit nga ba naging super cringe ang video na ito why does the AI creator failed to capture the Filipinos hearts through that video? Pag usapan nga natin. 

Bakit tawag ng marami na cringe?

1. Over-dramatic at hindi ito natural

Para sa marami: ang ideya na isang bundok — na literal na geologic formation — ay “nagsasalita”, may “emosyon”, may “proteksyon” speech, nagiging sobrang labas sa realistic expectations.

2. Malabong konteksto at magkakahalo

Kung ito man ay AI or deep-fake, nawawala yung genuine na konteksto. Wala kasi malinaw na “character” o “purpose” sa video bukod sa kakaibang dialogue. Yung linya: “ingatan niyo rin ako” ay awkward kasi karaniwan yung ako ang nagproprotekta sakanya (bundok), hindi kami sa bundok.

3. Meme potential → nag-evolve into mockery

Sa reddit thread ng r/copypastaphil, may nagsabi:

“...iingatan ❤️‍ ko ‍♀ kayo ‍ hanggang 🏘 dulo basta ✋ iingatan niyo din ako” Reddit

Yung exaggerated punctuation, emojis, spacing – nag-turn siya into copypasta/meme. Yung mismatch ng seryosong tonong dramatic at ang “joke-vibe” ng internet nag-collide kaya naging “cringe”.

4. Kulang sa credibility / technical cues

Yung AI “nagsasalita” vibe, yung unnatural lipsync o voiceover (o kung walang klarong source) – nagpa-raise ng eyebrow sa audience: “Wait—ano ba ito?” Kapag halatang hindi natural, nagiging awkward. The wordings itself makes it more cringey. 

5. Cultural context & expectations

Sa Filipino context, yung bundok ay tinitingnan bilang bahagi ng kalikasan, hindi isang “character” na nagsasalita. Kaya kapag ginawa siyang ganito—may dialogue, may dramang “proteksyon”—nag-mumukha siyang parody or forced, hindi sincere.

Lastly, yung mga ganitong tema ng video hindi talaga papatok to para makuha mo ang damdamin ng mga Pinoy, matik mas nagiging katatawanan mix it with Pinoy's sense of humour kapag nakita at narinig nila ang ganitong type ng video paniguradong may gagaya agad niyan at gagawing parody ng katatawanan. Ang cheesy, ang cringe, ang corny = opportunity to create a funnier, a spoof, and a new-born memes na mas papatok sa original. Because we Filipinos always wants to laugh lalo na kapag nakita natin na pagkakataon to create a resemblance ng mas nakakatawang creation. 

Etyano - Sierra Madre

Bakit may appeal pa rin—kahit cringe?

• Easy share-kasi: ang quirky, weird, at “ano ba ito?” format ay nag-click sa social media.
• Meme material: ang linya “ingatan niyo rin ako” ay madaling i-quote, i-meme, i-caption.
• Discussion starter: Nagbigay-daan ito para pagusapan ang AI, deep-fakes, art vs nature, at context sa social media.

May aral kahit cringe?

Lagi maging kritikal sa mga video na tila “too bizarre”—tanungin: sino gumawa? ano ang layunin? may ibang source ba? Sa paggamit ng AI or effects—nangunguna dapat ang transparency para hindi maging walang saysay o maging cringe.

Sa social media: minsan mas mabilis kumalat yung “cringe/viral” kaysa meaningful content—kailangan nating pumili kung ano binabahagi natin at bakit.

At sa cultural respect: Yung ganitong video na parang ginagamit ang natural na lugar (bundok) bilang character, dapat tingnan kung naaangkop ba sa pananaw ng kalikasan, komunidad, at sining.

Pero bakit nag-viral pa rin?

Sa mundo ng social media sa Pilipinas, when it's so bad, it’s good. Perfect meme material. At kahit cringe, may konting aral: alagaan natin ang kalikasan kahit nakakatawa ang pagkakasabi nito. Yun naman talaga ang gusto ipabatid ng gumawa ng video pero dahil yun na nga naging super cringe lang ang pagkakagawa pero mabuhay ka dahil naging viral. 

Oo, cringe talaga yung AI video ng Sierra Madre—lalo na sa linya nitong “Ingatan niyo rin ako.” Akala siguro ng gumawa, mapapaiyak tayo. Pero ang ending, natawa ang mapanghusgang mundo ng internet. At kung may natutunan man tayo dito: Minsan, kahit gaano ka-deep ang intensyon, kung wala sa tono—magiging comedy pa rin sa TikTok at sa Facebook. 

Patalasan ng Memorya: Describing The High School Places and Memories Part 1

Dalawampu’t pitong taon na ang lumipas, ngunit tila kahapon lamang ang mga halakhakan, ang mga sikretong ibinulong sa hangin ng kabataan. Hindi pa rin makaalpas ang mga bakas ng alaala—mga imaheng nakaukit na sa pinakasingit ng aking isipan, parang lumang litrato na ayaw kumupas.

Kakalipas lang ng isang unos—isa sa pinakamalalakas na dumaan sa ating bayan—ngunit narito ako, muling hinahabi ang mga gunita. Sa katahimikan ng dapithapon, habang yumayakap ang araw sa bubungan ng mga alaala, hayaan ninyong samahan ako sa paglalakbay na ito: mula sa lumang gate ng paaralan, sa amoy ng canteen na puno ng student meals at corned beef na masabaw, sa mga silid-aklatang may katahimikang tila dasal, hanggang sa mga klasrum na saksi sa ating unang pangarap at unang pagkakamali.

At ngayon, habang hinahaplos ng hangin ang balat ng panahon, sinusubukan kong alamin—matulis pa ba ang aking alaala, o unti-unti na ring tinatangay ng alon ng paglipas? Ngunit isang bagay ang tiyak: mananatiling buhay sa puso ko ang anyo ng aking paaralan—ang entablado ng aking kabataan, at ang tahanan ng aking mga unang pangarap.

Ang harapang gate ng St. Anthony School, sa tahimik na kanto ng Singalong, ay kulay abong alaala sa aking isipan—isang parihabang daan ng pagpasok at paglabas, ng mga umagang puno ng pagmamadali at mga hapon ng tawanan. Dito dumaraan ang mga school bus, tricycle ng mga magulang, at mga hakbang ng kabataan, ngunit ang unang gate ay laging nakasarado—tila isang tanod ng panahon, nagbabantay sa mga lihim ng nakaraan.

Katabi nito ang munting garahe—doon kami pumapasok, kami na mga estudyante at magulang, bitbit ang mga bag, baon, at mga pinagaralan sa araw-araw. At doon, sa lilim ng araw, naroon si Mang Jess, ang aming bantay. Kamusta na kaya siya ngayon? Siya ang tagacheck ng mga ID, ang unang mukha ng paaralan, ang tahimik na saksi sa aming bawat pagdating at pag-alis. Sa hapon, may kasamahan siyang pumapalit, ngunit iba pa rin ang sigasig ni Mang Jess—ang kanyang ngiti, parang bahagyang pagbati ng tahanang bumabalik-balikan.

Dalawa ang garahe ng aming paaralan—parihaba, tulad ng dalawang pahina ng lumang kuwento. Sa kabila ng mataas na pader naroon ang isa pa, at sa mismong mataas na pader na iyon, nakatindig ang sementadong entablado ng aming mga pangarap. Dito ginaganap ang Intramurals ceremony, ang Graduation practice, ang CAT drills, at ang masiglang Foundation Week, kung saan tuwing Disyembre ay nagiging konsiyertong tahanan ang buong paaralan kasama ang mga artistang bumisita sa aming Foundation Week katulad nila Gino Padilla, Tenten Munoz, Jolina Magdangal at Ogie Alcasid.

Pareho ang kulay ng dalawang gate—abo at payak—ngunit sa likod nito ay isang mundong puno ng alaala, ng ingay ng tambol, ng sigaw ng palakpakan, at ng musika ng kabataan na, kahit lipas na ang panahon, ay patuloy pa ring umaalingawngaw sa aking gunita.

Sa kaliwang bahagi ng entablado, doon nakaupo ang mga magulang — mga aninong matiisin, tangan ang mga payong, lunch box ng mga anak, at pagmamahal. Araw-araw, sila’y nagtitipon sa mahabang sementadong upuan na umaabot hanggang guardhouse, nag-aabang ng mga munting yapak ng kanilang mga anak — ang mga batang sabik tumakbo palabas, may dalang kwento at pawis ng maghapon.

At doon din, sa tabi ng mga magulang, naroon si Manong Sorbetero — kasama ng kanyang karitong may makukulay na takip, tunog ng kampana at malamig na sorbestes sa kaniyang sisidlan. Lagi siyang nandoon, tila bahagi na ng paaralan. Ang kanyang sorbetes ay laging ubos bago pa man lumubog ang araw — dahil saan ka pa, kung hindi sa tapat ng entablado, nakatambay ang mga batang may kending mata, sabay hila sa palda o kamay ni Nanay, “Ma, bili mo ko ice cream!” Masuwerte si manong — nasa gitna siya ng tawanan, ng kabataan, ng buhay at parating sold out na sorbetes. 

Maroon 5 - Memories

Sa kanang bahagi naman ng entablado, humahalimuyak ang mga food stall na para sa amin — mga estudyanteng high school, pati na rin ‘yung mga Grade 5 at 6 na nakikisalo. Pero ang pinakatumatak sa aking alaala ay ‘yung hotdog with rice sa styrofoam — may regular at cheesedog, parehong lutong kalye pero lutong ala-ala. Halos araw-araw, iyon ang aking tanghalian ng kaligayahan. Kapag bukas mo ng styro, usok pa ang kanin, pulang-pula sa mantika ng hotdog; sabay patak ng ketchup, bili ng softdrinks — ayos na ang lahat.

Doon kami kumakain ng barkada — sa gilid ng entablado, sa may hagdanan — sabay-sabay, sabay halakhak, sabay kagat. Ang hangin ay puno ng kwentuhan, ang tanghalian ay may halong tawa, at ang bawat subo ay lasa ng kabataan — payak, masarap, at hindi kailanman malilimutan.

Ang St. Anthony School Singalong, Manila — siya ang may pinakamalawak na quadrangle na aking nasilayan, isang entablado ng kabataan at tagpo ng walang hanggang alaala. Tatlong basketball courts ang kanyang bisig, at sa gitna’y nakatayo ang entabladong minsan na nating pinagtampukan ng saya, aliw, at tagumpay. Malawak siya, tila isang tanod ng ating kabataan — bantay ng ating mga tawa, saksing tahimik sa ating mga takbuhan, habulan, at sigawang walang patid.

Dito namin nilalaro ang mga larong ngayon ay tila alamat na — block 1-2-3, mataya-taya, langit-lupa — mga larong nilikha ng palad, hindi ng mga screen ng cellphones at computer monitors. Noon, wala pang gadgets o internet na umaagaw sa ating likas na galak; ang aming kalayaan ay ang alikabok na umaangat sa bawat takbo, ang aming saya ay ang araw na kumukulong sa balat habang dumadampi ang hininga ng hangin sa tanghali.

Kapag wala ang teacher sa PE, o kapag abala ang mga magulang sa PTO meeting at Distribution of Cards, nagiging paraiso ang quadrangle. Para kaming mga ibong nakawala sa hawla — buong klase, kalahati man lang, ay naglalaro, naghahabol ng hininga at ng pagkakataong maging bata pa. Rinig pa rin sa aking alaala ang panaghoy ng kabataan, ang tunog ng leather shoes sa semento, ang pawis na bumabakat sa sando, at ang balat na nagiging mapula’t maitim sa araw — mga marka ng kasiyahang walang halong artipisyo.

Ngunit sa huli, nagtatapos ang kasiyahan sa tunog ng mga pintuang bumubukas — senyales na lumalabas na ang mga magulang, at kasabay ng paglubog ng araw ay dumarating ang kaba. Ano kaya ang hatid ng report card? Papuri ba o latay ng sinturon? Ngiti ba o sermon ng ina? Ngunit kapag pasado ang marka, ayos na ang lahat — tuloy ang saya, at sa daan pauwi, dumidiretso kami sa Minute Burger, bitbit ang gantimpala ng tagumpay: hotdog sandwich, cheeseburger, at juice — mga simpleng pagkain, ngunit lasang panalo ng aming kabataan.

Ang quadrangle na iyon — hindi lang semento o espasyo. Isa itong puso ng aming alaala, tibok ng isang panahong hindi na maibabalik, ngunit kailanman ay hindi malilimot.

Isa pang abong gate ang bumabalik sa aking gunita — hindi para sa mga sasakyan o dumaraang tao, kundi isang hangganan ng dalawang banal na mundo: ang paaralan at simbahan. Dito, tila nagsasayawan ang dalawang magkaibang musika — ang ingay ng kabataan at ang katahimikan ng dasal, ang halakhak ng mga estudyante at ang tunog ng kampanang tumatawag sa pananalig.

Ang aming paaralan ay isang Catholic school, pinamamahalaan ng mga pari at madre — mga tagapangalaga ng disiplina at pananampalataya. Ang aming principal, isang madre; ang direktor, isang pari. Ngunit kahit nababalot ng kabanalan ang paligid, hindi pa rin napipigil ang kalikutan ng kabataan — mga pusong sabik sa tuklas, mga isip na naghahanap ng kalayaan. Sa gitna ng mga banal na pader, naroon kami — nagkakamali, tumatawa, umiibig, natututo. Sapagkat kahit ang simbahan ay saksi rin sa ating pagiging tao.

San Antonio De Padua church facade

At ang simbahan — ah, ang simbahan ng St. Anthony. Sa harapan nito, nakatayo ang dalawang anghel, kasinglaki ng tao, may hawak na sisidlan ng banal na tubig. Minsan tuyong-tuyo ito, ngunit kami’y sumasawsaw pa rin, nag-aantanda ng krus na parang seremonyas ng kabataan — biro man, may halong paggalang. Nang bumalik ako noong 2023, naroon pa rin sila, ang dalawang anghel na iyon — tila hindi tinitinag ng panahon. Mga bantay ng alaala, mga sugo ng nostalgia na humahaplos sa puso ng bawat bumabalik.

Sa loob ng simbahan, sa kanang bahagi, naroon ang mga rebulto ng mga santo, tahimik ngunit buhay sa bawat paningin. Bago mo sila marating, sasalubungin ka ng bronze crucifix, isang matandang saksi ng pananalig, laging naroon, laging nakamasid. Mula roon, tanaw mo na ang aming paaralan, pinaghiwalay lamang ng iron gate na nagbibigay-silip sa quadrangle — tila isang paalala na ang karunungan at pananampalataya ay magkapit-bisig sa paghubog ng kaluluwa.

Minsan, sarado ang gate kapag may misa; minsan, bukas, parang pintuang bumubukas sa pagitan ng langit at lupa. Sa gitna, may munting pinto patungo sa confession room, kung saan ibinubulong ng kabataan ang kanilang mga lihim at kasalanan. Sa kaliwang bahagi, may hagdan patungong balcony — tahanan ng choir na bumubuo ng tinig ng simbahan. Mula roon, tanaw ang altar ng St. Anthony Parish Church, pinapailawan ng mga kandila, nilalakbay ng mga awit — isang tanawing tila larawan ng kaluluwa: payapa, banal, walang hanggan.

At sa pinakakaliwa, may maliit na daan patungo sa isa pang gunita — ang imahe ni Mama Mary, matanda na, tila inukit mismo ng panahon, nakatayo sa piling ng mga anghel sa harap ng simbahan. Doon, tahimik ang paligid — napaka-solemn, napakabanal, tila humihinto ang oras.

Sa altar naman, nagbago na ang anyo, ngunit sa alaala ko, nananatili ang dating disenyo — marmol na kulay dalampasigan, pinaghalo ng itim, abo, at lumot, parang balat ng kasaysayan. Sa gitna, nakatindig ang malaking krusipiyo ni Kristo, habang sa kanang bahagi ay ang bronse na rebulto ni San Antonio de Padua — ang tagapagturo, ang tagapagbantay, at ang banal na saksi sa lahat ng dasal, lihim, at pag-asa ng aming kabataan.

St Anthony Parish before renovation

Natatandaan kong malawak ang altar kasama dito ang tabernakulo. Mayroong divider na pa kurba ang disenyo na kulay brown nayari ata sa kahoy sa likod ng altar. Sa dalawang gilid na poste mg pader ay may rebulto naman sa kanan si St Joseph at sa kanan si Virgin Mary na yari din sa bronze na halos kasinlaki rin ng rebulto ni San Antonio De Padua. Sa ibabang bahagi ng altar ay may harang na bakal mula kaliwa hanggang kanan pero bukas ang gitna. Sa tabi ng rebulto ni Mama Mary ay naroon nakasabit ang malaking screen ng teleprompter at doon pinaflash ang mga salmong tugunan at lyrics ng mga kanta sa misa. Ang pulpito naman ay nasa kanang bahagi kung saan doon pumupunta ang pari para magsermon kapag malapit na ang homily. Pero kadalasan ng pari ngayon ay hindi na ito ginagamit instead ay doon na sila mismo sa ibaba ng altar at malapit sa unanhang bahagi ng mga nagmimisa at madalas ay mikropono na ang hawak. 

Naku kung kaming mga estudyante ang tatanungin niyo eh napakaraming masasayang alaala sa loob ng simbahan ng San Antonio De Padua. Lagi kaming nasa misa at naging taga-sagip ko ito noong may reporting akong schedule sa teacher namin sa Sibika o Math ata yun kasi every first Friday of the month ay mayroong misa at matik na stop ang klase at kung anu mang subject sa oras na yun ay dismissal na diretso na sa simbahan. Pagkatapos naman ng simbahan ay uwian na, lamyerda na o kaya ay food trip na. 

Maramaing activity tungkol sa aming mga estudyante ang naganap dito katulad ng First Communion noong Grade 4, may ibat't-ibang klaseng misa kami na nadaluhan na connected pa rin naman sa school. May mga trahedya rin na naganap na hanggang ngayon ay tumatak na sa utak namin ang July 16 earthquake na naganap noong 1990. Bahangyang nasira ang aming pinakamamahal na simbahan nang yumupi ang krus na istruktura na common sa mga simbahan. 

Natatandaan kong malawak at maringal ang altar — ang puso ng aming simbahan, kinalalagyan ng tabernakulo kung saan nananahan ang katahimikan ng pananampalataya. Sa likuran nito’y nakatayo ang divider na pa-kurba, kulay kayumangging kahoy, tila mga alon ng dasal na inukit ng mga kamay na marunong sumamba. Sa magkabilang poste ng pader, naroon ang mga rebulto: sa kanan si St. Joseph, at sa kaliwa si Birheng Maria, kapwa bronse ang anyo, halos kasinlaki ng rebulto ni San Antonio de Padua — matibay, maringal, at walang kupas sa pagdaan ng panahon.

Sa ibaba ng altar, may bakal na harang mula kaliwa hanggang kanan, bukas lamang sa gitna — tila imbitasyon sa mga pusong handang lumapit. Sa tabi ni Mama Mary, nakasabit ang malaking teleprompter, kung saan sumasayaw ang mga salmo at awitin ng misa, pinapailaw ng mga salita ng papuri. Sa kanang bahagi, naroon ang pulpito, minsang trono ng tinig ng pari sa kanyang homily, ngunit ngayon ay madalas nang tahimik — sapagkat ang mga pari ngayon ay bumababa na, nakikihalubilo sa mga nagsisimba, hawak ang mikropono, mas malapit sa mga puso ng tao kaysa sa taas ng altar.

Ah, kung kami mang mga estudyante ang tatanungin, napakarami naming alaalang masaya sa loob ng Simbahan ng San Antonio de Padua. Dito kami lumaki, dito kami tumawa, dito rin kami minsang nagtago sa mga recitation at quiz. Tuwing First Friday Mass, alam naming may biyaya — hindi lamang espiritwal kundi praktikal din: misa muna, tapos dismissal agad. Doon, nagiging lugar ng pahinga at kalayaan ang simbahan, kasunod ay lamyerda o food trip, isang ritwal ng kabataang sabik sa sandaling laya.

Dito rin ginanap ang mga unang komunyon noong kami’y Grade 4 pa lamang — mga batang nakaputi, kinakabahan ngunit busilak. Marami ring misa para sa iba’t ibang okasyon, lahat may halong pagninilay at tawa. Ngunit hindi lahat ng alaala ay masaya — sapagkat sa mismong simbahan ding iyon namin naramdaman ang lindol ng Hulyo 16, 1990. Nanginig ang lupa, at ang aming pinakamamahal na simbahan ay bahagyang nasugatan — yumuko ang krus sa tuktok nito, parang tanda ng kapangyarihan ng kalikasan at ng kababang-loob ng pananampalataya.

Sarah McLachlan - I Will Remember You

Ngunit tulad ng pananalig, muling bumangon ang simbahan, itinuwid ng mga kamay na nagmamahal dito. At sa tuwing babalik ako, naririnig ko pa rin ang mga tinig ng kabataan — mga tinig na humalo sa dasal, sa halakhak, sa taginting ng kampana. Sapagkat ang bawat bahagi ng altar, bawat rebulto, bawat bakas ng lumang pader — ay buhay na alaala ng aming kabataan at pananampalataya.

Kung aking babalikan — sa gunita ng alaala at halakhak ng kabataan — naaalala kong hindi kailanman nagsanib ang mga tinig ng babae at lalaki sa iisang silid-aralan. Noon, sa aming elementarya, tila may hiwalay na mundo ang bawat kasarian: ang mga dalaga’y pumapasok nang maaga, habang ang mga binata’y tanghali kung dumating, parang araw at buwan — magkasalungat ngunit parehong umiikot sa iisang langit ng paaralan. Ganito nga marahil sa Catholic school, isang disiplina ng hiya at kabanalan, ngunit kapalit nito’y ang kakulangan ng mga lihim na kwentong dapat sana’y bumubuo sa kabataan. Walang campus crush na patagong sinusulyapan sa flag ceremony, walang love letter na nakatago sa ilalim ng notebook, walang stationery na mabibili sa tapat ng 7-Eleven — wala ring dahilan para mag-ayos ng buhok o magpabango, sapagkat ang tanging kaharap mo ay kapwa mo lalaki, kapwa mo kakulitan, kapwa mo sabit sa blackboard. Ngunit nang tumapak kami sa high school, parang binuksan ang kurtina ng isang bagong yugto. Doon unang kumislap ang mga titig, doon unang sumulat ang mga puso ng mga lihim na di maipahayag, at sa wakas — nagtagpo rin ang araw at buwan sa ilalim ng parehong langit ng kabataan.

Ang unang palapag ng aming paaralan—ah, isang maliit na mundong puno ng alaala at amoy ng bagong simula. Sa kaliwang bahagi, naroon ang tinatawag naming dark room, tila pugad ng mga lihim at tahimik na gawain. Sa tapat nito, ang cashier’s office, kung saan ko madalas nakikita si Nanay, may hawak na papel ng resibo, nagbabayad ng periodical exam, miscellaneous fees, at kung anu-ano pang bayaring tila laging may kasamang buntong-hininga. Dito ko unang naunawaan na ang edukasyon ay may halaga—at may halagang literal. Sa unang palapag din naroon ang opisina ng aming principal at ang Dean of Discipline, mga silid na ayaw mong mapuntahan ngunit lagi mong napapansin. Dito ko nakikita ang mga kaklase kong pilyo, bitbit ang kanilang mga memo ng kasalanan at aral ng kabaitan. Pagpasok mo sa hallway, makikita mo ang mga locker— parang mga lihim na kahon ng kabataan, punô ng notebooks, pangkulot, baon, at minsan, mga sulat kay crush na di kailanman di naipadala. Sa dulo ng pasilyo, ang St. Francis Hall, ang tahanan ng aming mga school activities, ang entabladong saksi sa aming tula, sayaw, at sigawan ng kabataan.

Bago makarating doon, daraan ka muna sa maliit na hardin sa gitna, kung saan humahaplos ang araw sa mga dahon, at tila bumubulong ang hangin ng mga lumipas na recess. May dalawang hagdan patungo sa hall—isa sa kanan, isa sa kaliwa— at sa kanang bahagi, naroon ang fountain, ang inuman ng lahat, yung may pedal sa paa at pumupuslit na malamig na tubig na parang gantimpala sa init ng recess o takbo sa PE. Sa tabi ng fountain, naroon ang classroom namin noong Grade 1. Tanda ko pa si Mr. Ong, malaki ang pangangatawan, may bigote, at boses na parang orasan ng disiplina. Katabi ng aming silid ay ang Science Laboratory— isang mahiwagang lugar na bawal pasukin ng mga grade 1 pupils, ngunit siyempre, kami’y mga batang mausisa. Isang araw, pumuslit kami—at doon namin unang nasilayan ang fetus sa garapon, ang mga ahas na nakalubog sa formalin, at ang kilig na may halong takot na baka kami’y mahuli. At kung pag-uusapan ang memorya— hindi ko itatago ang pinakamakata at pinakanakakatawang trahedya ng kabataan: ang araw na hindi ko napigilan ang tawag ng tiyan. Sabi kasi ng mga kaklase, sa kanang dulo sa ilalim ng hagdan ng CR, may nagpapakitang white lady. Takot na takot ako, kaya nagpigil ako ng tae— hanggang sa... ayun, hindi na kinaya ng tadhana buwulwak na parang Magnolia Chocolait sa lapot. Pagbalik ko sa classroom, sumalubong ang amoy ng kahihiyan at halakhak ng kabataan. Tinawagan si Nanay, pinauwi ako, at habang naglalakad papalabas, iniisip ko: “Ganito siguro talaga ang Grade 1 — puno ng aral, ng tawa, at ng mga kwentong hindi mo kailanman makakalimutan.”

Malawak ang St. Francis Hall — isang bulwagang tila may sariling kalendaryo ng alaala. Dito ginaganap noon ang mga PE lectures, mga quiz bee kung saan nanginginig ang kamay sa pagsusulat, mga dance contest na pinaghahandaan ng buong klase, at mga United Nations Day na punô ng kulay, bandila, at costume attires ng iba't-ibang bansa. Ito ang entabladong saksi sa mga palakpakan, pagkakamali, at unang tagumpay ng kabataan. Ngayon, ang dating bulwagan ng mga pangarap ay naging Gymnasium na — isang malaking covered court na ngayon ay pugad ng mga larong panlalaki, tawanan, at pagbabalik ng sigla. Sa mga litrato ng aking mga batchmate sa Facebook, nakikita kong naglalaro pa rin sila roon — mga tatay na, may mga anak at asawa, ngunit kapag bumalik sa court, parang binura ng bola at tawanan ang mga taon. Muli silang nagiging mga binatilyong pawisan, tumatakbo sa ilalim ng ilaw ng kabataan.

Lumabas tayo ng St. Francis Hall — sa kanang bahagi ng hallway, naroon ang hagdan papunta sa ikalawang palapag. Sa ilalim ng hagdan na ito, naroon din ang Faculty, ang lugar ng mga guro na tila mga hari’t reyna ng disiplina. Kapag pinakokolekta ni Ma’am ang mga notebook para icheck ang mga assignments ng buong klase, ako ang tagadala — bitbit ang mabibigat na tala ng pagsusulit, habang bumababa sa hagdang tila altar ng karunungan.

Sa unang palapag, malapit sa hagdan, naroon ang CR ng mga lalaki at sa tabi nito, ang water fountain — ang banal na bukal ng mga uhaw na estudyante pagkatapos ng recess o PE. Paglampas doon, hallway muli, at dito naman matatagpuan ang school clinic — ang kanlungan ng mga “mahihilo,” “masusuka,” at “nag-aacting lang para makatulog sa aircon.”

Hindi ko malilimutan si Dr. Tapia, ang doktor ng aming kabataan. At syempre, ang bulak na may ammonia — isang singhot lang, gising ka na agad! Ngunit sa totoo lang, marami sa amin ang pumupunta roon hindi dahil sa sakit, kundi dahil sa lamig ng aircon at lambing ng katahimikan. May logbook pa nga ng mga “pabalik-balik,” mga kaklase kong suki ng kunwaring pagkahilo, ngunit kapag dismissal, ayun — kasama pa rin sa block 1-2-3 sa labas. Hindi ko man maalala kung doon rin kami tinurukan ng bakuna para sa polio o tigdas, pero tandang-tanda ko ang amoy ng alcohol, tunog ng bentilador, at puting pader at liwanag ng ilaw sa clinic.

At sa tapat nito — nariyan ang isa sa mga pinakabituing alaala ng aming paaralan: ang classic phone booth. Yung may pintuan, may teleponong hinuhulugan ng barya, kung saan maririnig ang mga batang boses na puno ng pag-aalala at pagmamadali:

“Nay, naiwan ko po yung project ko!”

“Ma, pakidala po ng extra brief, may aksidente sa CR.”

“Mama, deadline na po ngayon ng egg mosaic, pakibilis!”

Ang phone booth na iyon— saksi sa daan-daang kwento ng pagmamadali, pag-ibig, at pagkabata. Minsan, may mga estudyanteng tumatawag lang para magpa-cute o magpahinga, ginagawang sandigan ng uwian at tagapagdala ng mensaheng di kayang ipadala ng puso. Ngayon, wala na iyon, ngunit sa alaala— ang tunog ng baryang nahuhulog, ang pag-click ng telepono, at ang tinig ng batang ako—ay patuloy na nag-e-echo sa hallway ng St. Anthony.

Diretso tayo sa paglakad — sa tabi ng aming school clinic, naroon ang canteen, ang munting paraiso ng gutom at tuksong pambata. Kulay pula ang sahig,  at sa gilid nito’y nakaayos ang mga crate ng softdrinks, parang hanay ng mga boteng naghihintay ng mga kwentong maririnig sa bawat lagok. Dito matatagpuan ang tahanan ng sinabawang corned beef. Dito rin nagaganap ang banal na ritwal ng pagbili ng Benson candy, kung saan ako’y nagiging maramot sa tamis — sapagkat kapag Benson, hindi ako namimigay; dos isa lang, at pag nagbigay ka, mauubos agad sa sangkatutak na “pahingi.” At oo, bukod pa sa tabi ng exit gate kung saan nagtitinda si Manong ng hotdog with rice, narito rin ang kaharian ng mga simpleng ulam — may menudo, ham, corned beef, maling, meat loaf, mga hotdog sandwich, palamig na kulay langit at rosas, at softdrinks na kumukulo sa lamig ng yelo. Maraming upuan, pahabang lamesa kung saan nagtitipon ang mga kwento, mga kabataang sabay-sabay humahati sa baon, nagpapalitan ng ulam, kanin, at tawa —parang handaan ng mga pusong busog kahit minsan ay kulang sa pera.

May kaklase pa kaming laging sobra magbaon ng ulam, hindi dahil sa yaman, kundi dahil sa kabutihan — upang lahat ay makatikim, kahit konti lang. Ah, ang sarap ng buhay noon sa recess, ang isang pahabang lamesa sa canteen ay tila altar ng kabataan — pinagpala ng adobo, tinola, at halakhak. At kung may bagay mang hindi mawawala sa aking bulsa, iyon ay candy — ang matamis na pahinga sa gitna ng pagod at aral. Mahilig akong magbaon ng Peter’s Butter Ball, at kung may dagdag na barya, Mentos o Polo candy. Ngunit sa lahat, Benson’s Eclair ang hari — ang tsokolateng hindi mo ipapakita sa mga manghihingi, dahil minsan, ang tamis ay mas masarap kapag lihim.

Minsan naman, Orange soft candy ang sinusubo ko, yung parang galing sa bus vendor, malambot at matamis, habang Stay Fresh menthol naman ang huling himig sa bibig — pampalamig sa init ng hapon at ingay ng mundo. At siyempre, dito rin sumikat ang Choco-Choco at Champola, ang mga “stick” ng tuwa bago pa man ipinanganak si Stick-O. Sa bawat higop at kagat, tila bumabalik ang bata sa sarili niyang kasaysayan — isang batang may kending tinatago, may halakhak na totoo, at pusong nananatiling gutom… hindi sa pagkain, kundi sa mga alaala ng kantina.

Hanggang dito muna huminto ang pagpintig ng mga alaala, ang pag-flash ng milyon-milyong larawan sa aking isipan — mga larawang tumatakbo, nagbabanggaan, at sabay-sabay na kumakatok sa pinto ng nakaraan. Marami pa akong hindi naisusulat, mga kuwentong nakasilid sa dibdib, naghihintay lamang ng sandaling muling buksan. Mga gunita na baka kayo rin ay natatandaan pa, mga halakhak, kalokohan, at lihim ng ating kabataan na baka ngayon ay tahimik na lang na nakangiti sa sulok ng ating mga puso. Hindi pa nangangalawang ang aking memorya ng St. Anthony, sapagkat habang ako’y sumusulat, parang naririnig ko pa rin ang kampana ng simbahan, ang takbuhan ng yabag sa quadrangle, ang tawanan sa canteen, at ang ingay ng mga batang kailanman ay hindi tuluyang lumisan sa atin.

Dalawampu’t pitong taon na ang lumipas, ngunit sa bawat salita ay muli tayong nagkikita — mga magka-klaseng pinagtagpo ng panahon,
muling binubuo ng alaala. Kaya’t hanggang dito muna, magpahinga ang panulat, huminga ang alaala, sapagkat sa Part 2, muli nating bubuksan ang aklat ng ating kabataan — isang pahina ng tuwa, at isang mundo ng dati nating tayo.

Kita-kits sa Part 2, mga kaibigan ng kahapon.